Timothy Garton Ash

Als erkenning voor zijn uitmuntende academische en journalistieke werk eert de Raad van Bestuur van de Society for the Conferring of the International Charlemagne Prize van Aken op 25 mei 2017 de historicus prof. Timothy Garton Ash, een overtuigende en belangrijke Engelse Europeaan en Europese Engelsman die het Verenigd Koninkrijk tot de Europese waardengemeenschap rekent en waardevolle bijdragen levert aan het zelfbeeld van Europa; die tegen Brexit pleitte, vandaag onder het resultaat lijdt, maar het pleiten voor nauwe banden tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU niet wil opgeven.
Als historicus beoordeelt Garton Ash het Europese integratieproces niet aan de hand van korte termijn of dagelijkse politieke gebeurtenissen. Hij ziet de crisis in de context van complexe relaties en wijst erop dat onze wereld grote omwentelingen doormaakt als gevolg van de digitale revolutie en netwerken, en dat de vertrouwde orde daarbij wordt overwonnen. Hij pleit voor het behoud van de democratie en haar principes, een liberale en open debatcultuur en de verdediging van de waarheid boven leugens in communicatie. Garton Ash confronteert de populisten en simplificeerders van onze tijd en ontwikkelt ideeën over hoe we ons moeten gedragen in een geglobaliseerde wereld. Hiermee geeft hij een belangrijke impuls aan het behoud van onze waarden zoals vrijheid, vrede en democratie, maar ook waarachtigheid, tolerantie, rechtvaardigheid en zelfbeschikking.
Als Timothy Garton Ash nadenkt over het Verenigd Europa, schrijft hij als een Europeaan die - ironisch en bewonderend tegelijk - “de Europese Unie beschouwt als het slechtst mogelijke Europa - afgezien van alle andere Europa's die van tijd tot tijd zijn uitgeprobeerd”. En hij schrijft “als een Engelsman, zij het vaak met een gefrustreerde genegenheid voor ons eigenzinnige, kleurrijke land - Engeland en Groot-Brittannië tegelijkertijd”. Kortom, hij schrijft met de nodige afstand van een kritische waarnemer en analist die desondanks zijn liefde voor een Europa verenigd in vrijheid en diversiteit niet kan - en wil - verbergen. Een gepassioneerd campagnevoerder voor het Verenigd Koninkrijk om in de Unie te blijven, die de dag van het referendum op 23 juni 2016 ervoer als “de grootste nederlaag van zijn politieke leven”. Een Brit die “vanaf 2018 of 2019 niet langer een EU-burger zal zijn in zuiver juridische termen, maar die, net als het Verenigd Koninkrijk, altijd een Europees land zal zijn, wat er ook gebeurt, altijd een Europeaan zal blijven”.

“Europa is de kluts kwijt”, stelde hij tien jaar geleden vast. “Terwijl we de vijftigste verjaardag vieren van de Europese Economische Gemeenschap, de voorloper van de Europese Unie, is Europa vergeten welk verhaal het ons eigenlijk wil vertellen. Drie generaties lang werd het naoorlogse project van (West-)Europese integratie bijeengehouden door een gemeenschappelijk politiek verhaal, maar dit werd weggerukt met het einde van de Koude Oorlog. Vandaag weten de meeste Europeanen niet meer waar ze vandaan komen en hebben ze geen gemeenschappelijk idee van waar ze naartoe willen. We zijn vergeten waarom de EU überhaupt bestaat en waar ze goed voor is. We hebben dringend een nieuw verhaal nodig.

Hij was absoluut niet geïnteresseerd in “het construeren van één enkele mythologie over [Europa's] gemeenschappelijke verleden”. Europa moet eerder geconfronteerd worden met zijn vroegere zelf, de “zelfdestructieve, soms barbaarse hoofdstukken in de geschiedenis van de Europese beschaving”, want: “Historische kennis en geweten zijn hier van doorslaggevend belang, maar het moet een oprechte geschiedenis zijn die ook rimpels en plooien vertoont, geen gladgestreken mythistoire.”

Garton Ash zou echter niet die uitmuntende crossover-kunstenaar tussen geschiedschrijving, journalistiek en precieze politieke analyse zijn als hij zich alleen op het terrein van de geschiedenis zou begeven. In plaats daarvan voegde hij zijn suggestie toe over hoe de nieuwe geschiedenis van Europa verteld zou kunnen worden: een eerlijk en zelfkritisch verslag van de vooruitgang die ons vanuit ons respectieve verleden leidt naar de gemeenschappelijke doelen van een gedeelde toekomst: ons erfgoed van Europese waarden. Want het is duidelijk “dat we niet stil kunnen blijven staan. Als we niet vooruit gaan, gaan we achteruit. Niet vooruit, benadruk ik, naar een of andere geïdealiseerde Verenigde Staten van Europa, maar naar een praktische constructie die sterk genoeg is om de storm te doorstaan”.
En als Garton Ash in een later interview de rol van de EU in de wereld noemt als een ander belangrijk argument dat ons zou kunnen motiveren voor Europa, stelt hij dat we “een van de grote internationale transformaties meemaken, de 21e eeuw zal worden gedomineerd door opkomende machten. Als de 21e eeuw wordt gedomineerd door opkomende machten zoals China, India en Brazilië”, die elk hun eigen historische ervaring en cultureel erfgoed inbrengen in de discussie over waarden, dan komt dit op ongeëvenaarde wijze overeen met waar de historicus zich de afgelopen jaren mee bezig heeft gehouden: de interacties in een wereld die steeds dichterbij en steeds dieper genetwerkt is, een wereld waarin we allemaal buren zijn, waarin er meer telefoons zijn dan mensen, “geen global village maar een mondiale metropool, een virtuele kosmopolis”, waarin bijna iedereen auteur, journalist en uitgever kan zijn en theoretisch miljarden mensen op topsnelheid kan bereiken; waarin er meer mogelijkheden zijn om je mening te uiten dan ooit tevoren - zowel in positieve als in negatieve zin.

Garton Ash stelt de vraag hoe de toekomstige maatschappij zal functioneren. Tegen deze achtergrond initieerde hij een breed debat over vrijheid van meningsuiting (http://freespeechdebate.com) als onderzoeksproject van het “Dahrendorf Programme for the Study of Freedom” aan het St Antony's College in Oxford: Academische instellingen en journalisten, niet-gouvernementele organisaties en particulieren - deelnemers van over de hele wereld discussiëren sindsdien over conflicten die ontstaan door de botsing van verschillende overtuigingen.
Dit debat leverde de historicus het materiaal voor zijn werk, dat in 2016 werd gepubliceerd onder de schijnbaar eenvoudige titel “Vrijheid van meningsuiting”, waarin hij het liberale idee van vrijheid van meningsuiting vertaalt naar de 21e eeuw en tien basisprincipes voor communicatie in een netwerkwereld voorstelt - het antwoord van een groot academicus en publicist op “nepnieuws” en “haatzaaiende toespraken”, op populisme en simplificatie; een vurig pleidooi voor vrijheid van meningsuiting, een open discours en een versterking van het maatschappelijk middenveld.
“Vrijheid van meningsuiting helpt ons om te gaan met diversiteit, met een wereld die steeds diverser wordt en waarin iedereen met iedereen verbonden is,” is de overtuiging van Garton Ash, want ”hoe kunnen we verstandige politieke beslissingen nemen als we niet alle feiten kennen? En er is nog een belangrijk argument: vrijheid van meningsuiting helpt ons om de waarheid te zoeken en na te streven.”

En voor dit streven naar de waarheid bieden zijn principes als het ware vangrails, met behulp waarvan hij de wereldwijde communicatie wil beschaven. Hij legt in detail uit waarom hij - ondanks de steeds meer vergiftigde stemming op het internet - tegen buitensporige regulering door middel van wetten of maatregelen door overheden of bedrijven is. Natuurlijk moet iedereen die met zijn uitspraken het leven van anderen in gevaar brengt wettelijk vervolgd kunnen worden, maar “je moet het aanzetten tot haat niet bij wet vervolgen, daar bereik je niet veel mee. Ik propageer een robuuste tegenspraak in het maatschappelijk middenveld en in de media. Zonder ons is er geen Facebook en geen Google. Zonder ons geen reclamebusiness. We moeten dus duidelijk maken wat we willen. We hebben potentieel. Want we zijn net zo belangrijk - zo niet belangrijker - dan de respectieve regering,” zegt Garton Ash, die zich vooral richt op sociale sanctionering. En als er één sleutelzin is in zijn nieuwste werk, dan is het waarschijnlijk regel nummer 5, die stelt dat we “openlijk en met robuuste beleefdheid moeten spreken over allerlei verschillen tussen mensen”.
Je hoeft het niet onvoorwaardelijk eens te zijn met Garton Ash op dit of andere punten - en als academicus blijft hij zelf heel bewust zijn principes ter discussie stellen - maar zijn werk is in ieder geval een aanzet en een uitstekende bijdrage aan een debat dat dringend gevoerd moet worden in Europa en ver daarbuiten, het debat over hoe we omgaan met onze normen en waarden, in het bijzonder het recht op vrijheid van meningsuiting, in een genetwerkte wereld, een debat dat ons allemaal aangaat als we het veld niet willen overlaten aan de haatpredikers en populisten.
Voor zichzelf, de “onbekeerlijke Engelse Europeaan”, ziet Garton Ash in de nabije toekomst nog twee taken die in een zekere spanning staan: Nu het Britse volk voor Brexit heeft gekozen, wil hij er alles aan doen om “de schade aan dit land te beperken”. Aangezien we te goeder trouw voorspelden dat Brexit catastrofale gevolgen zou hebben, is het nu aan ons om ervoor te zorgen dat we geen gelijk krijgen. Aan de andere kant moeten we er als Europeanen alles aan doen om ervoor te zorgen dat de Europese Unie lering trekt uit deze pijnlijke tegenslag [...]. Want als de EU en de eurozone ongewijzigd blijven, zullen ze worden overspoeld door duizenden continentale Europese versies [van EU-tegenstanders]. Ondanks haar zwakheden is de Unie het nog steeds waard om gered te worden.”

Meer dan ooit vereist het vormgeven van een gemeenschappelijke Europese toekomst een open dialoog en de deelname van velen - burgers, politici, het bedrijfsleven, cultuur en wetenschap. Want alleen als doelen en verwachtingen en de zwakke punten en beperkingen van het Gemeenschapsbeleid in het publieke debat worden gedefinieerd, kunnen de mensen in Europa weer in de Europese Unie geloven en haar vertrouwen.

Met de historicus en journalist prof. Timothy Garton Ash eert de Raad van Bestuur van de Vereniging voor de toekenning van de Internationale Karelsprijs Aken in 2017 een uitmuntende Engelse geleerde die de weg van de Europese Unie met passie en intellectuele scherpte begeleidt en becommentarieert en die de Gemeenschap ook intellectuele diepgang geeft. Met zijn academische en journalistieke werk geeft Timothy Garton Ash een belangrijke impuls om de uitdagingen van een globale en onderling verbonden wereld aan te gaan met principes die gebaseerd zijn op diep Europese waarden.
Biografie:

Timothy Garton Ash werd op 12 juli 1955 in Londen geboren. Na zijn studie geschiedenis aan de Universiteit van Oxford, leidde zijn onderzoek naar het Duitse verzet tegen Hitler de promovendus eind jaren 70 naar de Vrije Universiteit van Berlijn - met omwegen naar de Humboldt Universiteit aan de andere kant van het IJzeren Gordijn. Na zijn studie geschiedenis van het Derde Rijk in Oxford was hij gefascineerd door de vraag wat van de ene persoon een verzetsstrijder maakte en van de andere een collaborateur. “Uiteindelijk heb ik me niet beziggehouden met het Duitse verzet. Ik ontdekte dat mensen aan de andere kant van de Berlijnse Muur in het door communisten geregeerde Oost-Duitsland met hetzelfde dilemma tussen verzet en collaboratie worstelden. Dus in plaats van een proefschrift te schrijven over Berlijn onder Hitler, schreef ik een boek over Berlijn onder Honecker. Daarna richtte ik me op dissidenten in het door communisten geregeerde Centraal-Europa en begeleidde hen op hun moeizame weg naar bevrijding.”

Heen en weer reizend tussen de hotspots Warschau, Praag, Boedapest en Berlijn, voerde de Brit gesprekken met intellectuelen en vooraanstaande politici en werd hij een van de belangrijkste chroniqueurs en journalistieke metgezellen van de jaren van vrijheid in 1989/90. Nadat hij in 1981 “‘And won't you be my brother...’ The GDR today” en in 1983 “The Polish Revolution: Solidarity” had gepubliceerd, maakte zijn boek “Ein Jahrhundert wird abgewählt” (Een eeuw wordt weggestemd) in 1990 hem op slag beroemd in Duitsland. Zijn monumentale werk “In naam van Europa”, dat drie jaar later verscheen, maakte hem wereldberoemd. Voor dit verslag van een halve eeuw Duitse politiek in de context van het Oost-West-conflict hield Garton Ash uitgebreide interviews met bijna alle toenmalige betrokkenen, bekeek hij persoonlijke aantekeningen en correspondentie - bijvoorbeeld van de kanseliers Brandt, Schmidt en Kohl, maar ook van Brezjnev en Gorbatsjov - en gebruikte hij al het beschikbare materiaal, waaronder geheime Stasi-dossiers.

“Het 'Romeo'-dossier”, dat de Stasi in de jaren 80 over de jonge onderzoeker in Berlijn had geopend, staat centraal in het spannende gelijknamige rapport dat de historicus in 1997 publiceerde. Zijn beoordeling van de postcommunistische jaren na 1989, “Zeit der Freiheit”, gepubliceerd rond de millenniumwisseling, en zijn hartstochtelijke pleidooi voor een “vrije wereld”, gepubliceerd in 2004, trokken ook veel aandacht. In 2010 verscheen een verzameling wereldwijde politieke observaties onder de titel “Turn of the Century”, waarin de belangrijkste, vaak tegenstrijdige bewegingen in het eerste decennium van de nog jonge 21e eeuw worden geanalyseerd.

Na enkele jaren in het nog steeds verdeelde Berlijn te hebben doorgebracht, aanvaardde Garton Ash in 1986 een academische functie bij het Woodrow Wilson International Centre in Washington DC (tot 1987). Sinds 1990 doceert de expert in hedendaagse Europese geschiedenis aan het St. Antony's College van de Universiteit van Oxford, waar hij directeur was van het European Studies Centre. In 2000 werd hij ook Senior Fellow van het Hoover Institution aan de zeer gerenommeerde Stanford University in de VS. Naast zijn academische werk is hij betrokken bij de Berlijns-Brandenburgse Academie voor Wetenschappen en Geesteswetenschappen en schrijft hij regelmatig columns in de Guardian, die ook in vooraanstaande Europese kranten worden gepubliceerd, evenals artikelen voor de New York Review of Books en andere publicaties.