“Nog maar een paar jaar geleden kreeg de Europese Unie de Nobelprijs voor de Vrede omdat ze de afgelopen 50 jaar voor vrede in Europa heeft gezorgd. In die tijd zijn er zoveel vreedzame overgangen geweest van dictaturen en onderdrukkende regimes naar volledig vrije en open democratieën dat het gezicht van Europa bijna onherkenbaar is. Er is zoveel bereikt omdat de juiste weg is gewezen. Ik twijfel er niet aan dat ook in Wit-Rusland een vreedzame overgang naar democratie mogelijk is. Ik geloof niet dat Europa op zijn lauweren wil rusten. Maar het moet mechanismen instellen die zijn waarden bevorderen. Wat er in Wit-Rusland gebeurt, zal mede het succes van Europa in de toekomst bepalen.” (ZEIT ONLINE, 9.8.2021)
Deze vurige oproep die Svetlana Tikhanovskaja onlangs aan de EU deed, benadrukt iets essentieels: sinds de val van het IJzeren Gordijn ruim drie decennia geleden heeft Europa een bijna adembenemende ontwikkeling doorgemaakt. De voormalige West-Europese gemeenschap van twaalf is uitgegroeid tot een alomvattende unie van 27, 's werelds interne markt met de hoogste koopkracht, een wereldwijd gerespecteerd model van succes.
Maar met de val van de Berlijnse Muur heeft de EU steeds meer het charisma van haar oprichtingsverhaal verloren. De historische dimensie van een verenigd Europa als het grootste vredes- en vrijheidsproject van het naoorlogse tijdperk, waar decennialang geen sprake van was, heeft steeds meer plaatsgemaakt voor een economische kosten-batenanalyse. En de passie van de Europese grondleggers heeft plaatsgemaakt voor de rekenliniaal van de controleurs.
Terwijl er binnen de EU een toenemende onverschilligheid heerst ten opzichte van de politieke dimensie van het Europese project, komt de broosheid van onze orde van vrede en vrijheid aan het licht aan de buitengrenzen van de Unie. De misdadige poging van de Wit-Russische dictator Loekasjenko bijvoorbeeld om vluchtelingen en hun menselijke benarde situatie te instrumentaliseren voor egomane politieke motieven, de terroristische ontvoering van een vliegtuig waartoe hij opdracht gaf om een impopulaire blogger zonder rechtvaardiging te arresteren, de gevangenneming van ongeveer 900 mensen om politieke redenen sinds augustus 2020, maar ook de bedreigingen aan het adres van de EU moeten ons eraan herinneren dat de gemeenschappelijke waarden en fundamentele overtuigingen, vrijheid en de rechtsstaat en democratie de kern van de EU vormen en voor alle burgers in heel Europa moeten gelden.
Sinds vorig jaar zijn de stemmen voor democratie, vrijheid en de rechtsstaat ook in Wit-Rusland steeds hoorbaarder geworden: eerst een paar, toen duizenden, toen tienduizenden, toen honderdduizenden. En het zijn vooral drie moedige vrouwen die, ondanks vervolging en onderdrukking, deze stemmen een gezicht hebben gegeven en blijven geven.
Als erkenning voor hun moedige en bemoedigende inzet tegen de brute willekeur van de staat, marteling, onderdrukking en de schending van elementaire mensenrechten door een autoritair regime, voor democratie, vrijheid en de rechtsstaat, eert de Raad van Bestuur van de Vereniging voor de toekenning van de Internationale Karelsprijs van Aken de Wit-Russische politieke activisten Maria Kalesnikava, Svetlana Tikhanovskaya en Veronica Tsepkalo in 2022.
De drie leidende figuren van de Wit-Russische democratische beweging zijn energieke, levendige symbolen van de geest van vrijheid. Hun opofferingen zijn ongeëvenaard. Hun boodschappen zijn aanstekelijk en opzwepend. Ze zijn een ontembaar signaal aan hun eigen Wit-Russische samenleving om hun lot in eigen handen te nemen; ze zijn ook een signaal aan een vermoeide Europese samenleving om opnieuw met overtuiging op te staan en te vechten voor de Europese waarden waarvoor eeuwenlang is gestreden en die nu in gevaar worden gebracht door de wereldwijde strijd om winst en suprematie, maar ook door de onverschilligheid van veel burgers zelf.
De geest van de Wit-Russische democratische beweging mag niet falen in Europa.
Maria Kalesnikava werd op 24 april 1982 in Minsk geboren. Ze studeerde fluit en directie aan de Staatsacademie voor Muziek in Minsk, daarna oude en hedendaagse muziek aan de Universiteit voor Muziek en Uitvoerende Kunsten in Stuttgart (tot 2012), waarna ze in verschillende ensembles in Duitsland speelde. Van 1999 tot 2019 gaf ze muziekles, eerst in Wit-Rusland en daarna in Duitsland. Vanaf 2016 werkte ze aan tal van muziekprojecten in Duitsland en leidde ze projecten in Wit-Rusland waaraan musici uit het buitenland deelnamen. In 2019 werd ze artistiek directeur van het cultureel centrum “OK-16” in Minsk. Tijdens de presidentsverkiezingen van 2020 was ze aanvankelijk een vooraanstaand lid van de campagne van oppositielid Viktor Babariko.
Svetlana Tikhanovskaya werd op 11 september 1982 geboren in de Wit-Russische provinciestad Mikashevichy. Na de middelbare school studeerde ze vanaf 2000 onderwijs aan de Pedagogische Staatsuniversiteit in Mazyr, waar ze zich specialiseerde in Engels en Duits. Daarna werkte ze als vertaalster; na de geboorte van haar twee kinderen werkte ze voornamelijk als huisvrouw. Ze is getrouwd met de zakenman en blogger Sergei Tikhanovsky.
Veronica Tsepkalo is geboren op 7 september 1976 in Mahiljou. Ze studeerde in 1998 af aan de Faculteit Internationale Betrekkingen van de Wit-Russische Staatsuniversiteit. Daarna studeerde ze van 2004 tot 2006 verder aan de Staatsuniversiteit voor Economie. De moeder van twee kinderen is getrouwd met de oprichter van het Wit-Russische High Technology Park, voormalig diplomaat en IT-consultant Valeri Tsepkalo, wiens kandidatuur voor het presidentschap ze actief steunde. Tot haar gedwongen vlucht werkte ze in Wit-Rusland als senior manager business development voor Microsoft. Momenteel is ze voorzitster van de Belarus Women's Foundation, die vrouwelijke politieke gevangenen en hun kinderen helpt.
Het gezamenlijke verhaal van de drie sterke en onverschrokken vrouwen begint in mei 2020, wanneer de alom bekende criticus van het regime, Sergei Tikhanovsky, die later op vage gronden gevangen wordt gezet, door de Centrale Verkiezingscommissie wordt geweigerd zich kandidaat te stellen voor het presidentschap, besluit zijn vrouw, Svetlana Tikhanovskaya, die tot dan toe geen politiek optreden had vertoond, zich zonder meer kandidaat te stellen - en wordt toegelaten tot de campagne voorafgaand aan de verkiezingen. In de daaropvolgende twee maanden moest ze nu 100.000 geldige (originele) handtekeningen verzamelen; in een autocratisch systeem - en vooral onder pandemische omstandigheden - een uiterst ambitieuze onderneming, zelfs voor bekendere democratische kandidaten.
Tegen de tijd dat de definitieve beslissing over wie mag meedoen aan de presidentsverkiezingen op 14 juli bekend wordt gemaakt, zit Loekasjenko's populairste tegenstander Viktor Babariko al weken in de gevangenis en is hij uitgesloten van de verkiezingen. Valeri Tsepkalo, die ook als een veelbelovende kandidaat wordt beschouwd en nog steeds op vrije voeten is, wordt de inschrijving geweigerd omdat tienduizenden van de ondersteunende handtekeningen die hij heeft ingediend niet worden erkend.
Svetlana Tikhanovskaya daarentegen, de “kandidaat van nergens” (taz, 23 juli 2020), wiens impact op de bevolking duidelijk volledig onderschat werd door de huidige machthebber, kon zich wel kandidaat stellen.
Slechts enkele dagen later bereikte ze samen met Maria Kalesnikava en Veronika Tsepkalo wat de Wit-Russische oppositie decennialang ontbrak: een bundeling van krachten. Afgezien van eerdere rivaliteiten en politieke verschillen en met inbegrip van kleinere partijen en vakbonden die hun expertise en middelen bijdragen, vormen de drie zeer verschillende vrouwen een alliantie die bovenal verenigd is door één belangrijk doel: het overwinnen van dictatuur en totalitarisme en een democratisch ontwaken in Wit-Rusland.
In de komende weken zullen de drie vrouwen in staat zijn om de breedste lagen van de bevolking persoonlijk te bereiken; volgens schattingen van de mensenrechtenorganisatie Vyazna zal alleen al een centrale bijeenkomst in Minsk eind juli meer dan 60.000 deelnemers trekken. Het trio zal echter geen gedetailleerd politiek programma presenteren en zal zich - in tegenstelling tot eerdere oppositiekandidaten - niet in een anti-Russische hoek laten drukken; ze zetten zich in voor democratie en vrijheid en willen de verkiezingen op legale wijze winnen om het land te bevrijden van de dictatuur, politieke gevangenen vrij te laten en zo snel mogelijk vrije en eerlijke verkiezingen in te voeren.
Hoe winnend, nieuw en direct de drie campagnevoerders ook overkomen in hun verschijningen, waarvan de emotionele boodschap in de vorm van een vuist, hart en vingers uitgespreid in overwinning al snel een onmiskenbaar teken van vertrek wordt, de missie die ze zijn begonnen is gevaarlijk. Nu haar man al gevangen zit en de dreiging van wat er met haar gezin zou kunnen gebeuren steeds duidelijker wordt, stuurt Svetlana Tikhanovskaya haar twee kinderen naar Litouwen met hun grootmoeder. Ondertussen reist Valeri Tsepkalo met zijn kinderen naar Moskou. De drie vrouwen zetten hun verkiezingscampagne onverminderd voort.
Wanneer de vermeende resultaten van de “verkiezingen” van 9 augustus 2020, die alle internationale normen schenden, bekend worden gemaakt, zou Alexander Loekasjenko ruim 80 procent van de stemmen hebben gekregen en Sviatlana Tikhanovskaja slechts tien procent. Volgens onafhankelijke waarnemers won Svetlana Tsikhanouskaja echter de meerderheid van de stemmen. Toen ze naar de centrale verkiezingscommissie ging om tegen de manipulatie te protesteren, moest ze onder bedreiging van de Wit-Russische veiligheidstroepen naar Litouwen vluchten; Veronica Tsepkalo was haar familie een paar uur eerder al naar Moskou gevolgd om aan onderdrukking en arrestatie te ontsnappen.
Maria Kalesnikava, die weigerde het land te verlaten, werd in september 2020 gearresteerd en in september 2021 veroordeeld tot elf jaar gevangenisstraf omdat ze een complot zou hebben voorbereid om illegaal de macht te grijpen en de nationale veiligheid in gevaar zou hebben gebracht. En als ze op de dag van het vonnis in de rechtszaal glimlacht - staand in een soort kooi - en haar geketende handen opnieuw tot een hart vormt, het symbool van liefde, is dat een boodschap die mensen in Wit-Rusland en ver daarbuiten raakt en bemoedigt.
De protesten tegen de “verkiezingsuitslag”, waar tienduizenden, in sommige gevallen meer dan honderdduizend burgers zich bij hebben aangesloten, en de coördinatieraad die door Svetlana Tikhanovskaja is opgezet om een vreedzame, democratische overgang te coördineren, worden door het Wit-Russische regime beantwoord met repressie, arrestaties en vaak willekeurig geweld. Om een blogger te arresteren die kritisch staat tegenover de regering, deinsden de machthebbers er zelfs niet voor terug om in mei 2021 een vliegtuig te kapen en te dwingen te landen. En in de herfst van 2021 zullen ze er niet voor terugdeinzen om vluchtelingen die bescherming nodig hebben, uit te buiten en in gevaar te brengen met als doel de EU te destabiliseren en haar waarden in diskrediet te brengen.
Svetlana Tsikhanouskaya, die samen met Veronica Tsepkalo en tal van andere strijdmakkers blijft strijden voor vrijheid en democratie in Wit-Rusland, schreef onlangs: “Elke dag zie ik meer mensen gevangen worden gezet vanwege hun overtuigingen en politieke standpunten. Dit zijn niet alleen mensen die in de publieke belangstelling staan, zoals mijn man Sergei Tikhanovsky of mijn vriendin Maria Kalesnikava. In het Wit-Rusland van vandaag kan iedereen een politieke gevangene worden. [Maar dan denk ik aan de moed van de Wit-Russen die opkomen voor vrijheid en democratie. Het is zo krachtig en ik ben zo trots om dit ontwaken te zien. Het geeft me elke dag hoop voor mijn kinderen, mijn man en onze toekomst samen.” (ZEIT ONLINE, 9 AUGUSTUS 2021)
Een ontwaken dat de steun en solidariteit verdient van de Europese Unie, haar instellingen en haar maatschappelijk middenveld.
Met Maria Kalesnikava, Svetlana Tikhanovskaya en Veronica Tsepkalo eert de Raad van Bestuur van de Vereniging voor de toekenning van de Internationale Karelsprijs van Aken in 2022 drie moedige vrouwen die zich onder de moeilijkste politieke omstandigheden, met gevaar voor hun persoonlijke vrijheid en integriteit, hebben verzet tegen de dictator van Wit-Rusland; drie markante persoonlijkheden die opkomen voor wat de kern vormt van het Europese project: mensenrechten, vrede en vrijheid, rechtsstaat, democratie en solidariteit. Met hun vastberaden en onverschrokken inzet zijn de drie Wit-Russische leiders een belangrijk rolmodel geworden voor de democratische vrijheidsstrijd, niet alleen voor honderdduizenden landgenoten, maar ook ver buiten de Wit-Russische grens.
