Andrea Riccardi

Uitreiking van de Internationale Karelsprijs van Aken aan de historicus en stichter van de Gemeenschap van Sant'Egidio, Prof. Dr. Andrea Riccardi

Met een adembenemende snelheid is de oorspronkelijke Gemeenschap van Zes uitgegroeid tot een Unie van 27; een Unie die vandaag de dag bijna het hele continent omvat. Maar hoe verder de EU zich uitbreidt, hoe sceptischer de burgers er tegenover staan. En economische, monetaire en sociaal-politieke integratie, uitbreidingsstrategieën en vele andere dagelijkse politieke kwesties hebben soms de veel belangrijkere vragen over de geestelijke en culturele wortels van een verenigd Europa, zijn fundamentele waarden en zijn interne cohesie verdoezeld.

Als we echter de burgers willen overtuigen van en betrekken bij de verdere eenwording van ons continent, dan moet het primaire doel zijn dat de mensen een Europa zien dat het waard is om geestelijk, moreel en politiek op te bouwen. In de EU hebben we de noodzakelijke materiële voorwaarden om onze economische en sociale problemen op te lossen. Maar of we de toekomst winnen is in wezen een kwestie van Europa's spirituele grondwet en zijn interne cohesie. Het gaat in de eerste plaats om immateriële waarden, om ons begrip van menselijke waardigheid en democratie, vrijheid en verantwoordelijkheid - en dus altijd ook om de rol van het maatschappelijk middenveld.

Europa leeft immers niet van staten, regeringen of instellingen alleen, maar eerst en vooral van de bereidheid van zijn burgers om zich in te zetten voor de gemeenschap, een standpunt in te nemen en verantwoordelijkheid te dragen. Europa leeft door de mensen die de Europese waarden vertegenwoordigen en illustreren in de EU en daarbuiten op internationaal niveau.

Als erkenning voor een uitstekend voorbeeld van de inzet van het maatschappelijk middenveld voor een humaan en - binnen en buiten haar grenzen - solidair Europa, voor begrip tussen volkeren, culturen en religies en voor een vreedzamere en rechtvaardigere wereld, eert de Raad van Bestuur van de Vereniging voor de toekenning van de Internationale Karelsprijs van Aken in 2009 de Italiaanse historicus en oprichter van de Gemeenschap van Sant'˜Egidio, Prof. Dr. Andrea Riccardi.

“Wij bezitten kostbare waarden met een rijkdom aan vrijheid, geloof, solidariteit, cultuur en menselijkheid die belangrijk zijn voor de toekomst van de wereld. We mogen onze weg niet kwijtraken, want dan zou een belangrijk deel van de mensheid verloren gaan in de wereld van vandaag. Los van elkaar zullen we echter verstrooid raken en verdwalen en verliezen waar we voor staan. [Verenigd, als Europeanen verenigd in verscheidenheid, zullen we een vriendelijke en solide kracht zijn in de wereld van vandaag: een bron van menselijkheid. We moeten de passie voor Europa en de verenigende kracht onder onze mede-Europeanen laten groeien. Dit is geen vage passie. Europeaan zijn in de wereld wordt een roeping. In deze wereld kunnen zelfs enkelen - en zo enkelen zijn we niet - de toekomst beïnvloeden. Als op 11 september 2001 enkelen verwarring en dood brachten in de hele wereld door terrorisme, dan kunnen enkelen of velen vrede en idealen bieden aan vele Europeanen met de droom van een verenigd Europa. Dit is de Europese mensheid die in staat is om vrede op te bouwen.”

Wanneer Andrea Riccardi de leidende ideeën van hem en zijn medecampagnevoerders beschrijft, is dat altijd een aanmoediging en een oproep aan de Europeanen om actief deel te nemen aan het vormgeven van een vreedzamere en rechtvaardigere wereld op grond van hun culturele en intellectuele tradities.

Andrea Riccardi werd op 16 januari 1950 in Rome geboren en groeide een tijd op in Rimini. Na zijn rechtenstudie specialiseerde hij zich in hedendaagse en kerkgeschiedenis en sinds 1981 is hij universitair docent. Na aanvankelijk gewerkt te hebben aan de Universiteit van Bari en aan de Sapienza in Rome, is hij nu hoogleraar hedendaagse geschiedenis aan de Università degli Studi Roma Tre. Talrijke monografieën over belangrijke kwesties van de moderne kerk- en christelijke geschiedenis en honderden artikelen documenteren zijn veelzijdige academische interesse en diepgaande kennis van verschillende religieuze, culturele en politieke stromingen in het verleden en het heden. Hij is vooral geïnteresseerd in de relaties tussen de verschillende religieuze werelden en de vraag naar de mogelijkheid van vreedzaam religieus samenleven van verschillende religieuze tradities, vooral in het Middellandse Zeegebied van de 19e en 20e eeuw.

Riccardi wordt internationaal vooral erkend als de “spiritus rector” van de gemeenschap van Sant'˜Egidio, die hij als middelbare scholier samen met een paar vrienden in 1968 in Rome oprichtte. In de afgelopen vier decennia is de katholieke lekenbeweging uitgegroeid tot een wereldwijd netwerk van relaties, dat (volgens eigen informatie - er zijn geen formele ledenlijsten of -kaarten) meer dan 50.000 leden heeft die actief zijn in meer dan 70 landen op vier continenten - waarbij de volgelingen niet in de laatste plaats uit jongeren worden gerekruteerd.
Naast samen bidden en het delen van het evangelie hebben de vrijwillige leden van de gemeenschap zich ten doel gesteld vriendschap te sluiten met de armen, oecumene te bedrijven en zich in te zetten voor vrede. “Alleen al in Rome zorgen de vrijwilligers voor 10.000 mensen, immigranten, daklozen, drugsverslaafden en het steeds groter wordende aantal ouderen en gezinnen die het einde van de maand niet meer kunnen halen met hun inkomen in het dure Rome. Sant'Egidio voorziet hen vijf keer per week van een warme avondmaaltijd in haar centra. Ze krijgen taallessen, juridisch advies [en] medische hulp”. (Süddeutsche Zeitung, 21.12.2007)

Internationaal houdt de gemeenschap zich vooral bezig met aidspatiënten in Afrika. In het kader van het DREAM-programma (Drug Resource Enhancement against Aids and Mulnutrition) dat Sant'Egidio lanceerde om aids te behandelen en ondervoeding te bestrijden, worden tienduizenden mensen in Afrika verzorgd. Talrijke andere humanitaire nood- en rampenhulpprojecten kenmerken de inzet van de katholieke leken, vooral in Afrika, maar ook in Zuid-Amerika en Zuidoost-Azië.
Riccardi en zijn collega's trokken op zijn laatst begin jaren negentig wereldwijd de aandacht. Nadat ze in Mozambique in contact waren gekomen met de oorlogsellende door het leveren van hulpgoederen en eenvoudige wederopbouwprojecten, werden ze bemiddelaars in de onderhandelingen die leidden tot een vredesakkoord na meer dan anderhalf decennium burgeroorlog. Na meer dan twee jaar van besprekingen - meestal in het hoofdkwartier van de gemeenschap, het voormalige Sant"˜Egidio klooster in de wijk Trastevere in Rome - werd de ondertekening van het vredesverdrag tussen de regering in Maputo en de Renamo guerrilla's op 4 oktober 1992 mogelijk gemaakt nadat Riccardi en andere leden van de katholieke leken een zekere mate van wederzijds vertrouwen wisten te creëren tussen de partijen in de burgeroorlog. De toenmalige secretaris-generaal van de VN, Boutros-Ghali, gebruikte hiervoor de term “Italiaanse formule”, een unieke mix van gouvernementele en niet-gouvernementele activiteiten in vredesmissies.

Aangemoedigd in hun engagement op deze manier, hebben Riccardi en de Sant'Egidio-gemeenschap zich sindsdien ingespannen om te bemiddelen in een groot aantal probleemgebieden over de hele wereld “buiten de belangrijkste diplomatieke routes” - in Algerije en Burundi, in Guatemala en Congo, in Oeganda evenals in Kosovo en in tal van andere crisisgebieden. “Dat leden van de Israëlische regering en vertegenwoordigers van de Palestijnen elkaar ontmoeten onder de paraplu van Sant'Egidio is bijna routine, net als de openbare dialoog tussen vertegenwoordigers van groepen die elkaar bestrijden in Libanon. Maar minstens zo uitgebreid als de paneldiscussies zijn de vele gesprekken achter de schermen, waarvan de vruchten pas over een paar jaar zichtbaar zullen zijn.” (FAZ, 20.11.2008)

De inzet van de “VN van Trastevere”, zoals de gemeenschap soms wordt genoemd, voor een wereldwijd verbod op de doodstraf krijgt ook internationale erkenning, net als de jaarlijkse “gebeden voor vrede” die al ongeveer twee decennia door Sant'Egidio worden georganiseerd. Geïnspireerd door het interreligieuze gebed van Assisi, bijeengeroepen door paus Johannes Paulus II in 1986, nodigen de katholieke leken elk jaar hoge en hoogste vertegenwoordigers van de wereldreligies, talrijke politieke leiders en ook het grote publiek uit voor gezamenlijke dagen van vrede en gebed om, volgens Riccardi, “in verschillende talen en culturen te zeggen dat het alleen door dialoog en open discussie met anderen mogelijk is om een authentieke cultuur van samenleven op te bouwen, die vandaag de dag zo essentieel is voor elke samenleving.”
Sant'Egidio en Andrea Riccardi hebben al talrijke onderscheidingen ontvangen voor hun inzet voor de vrede en hun blijvende diensten aan de interreligieuze en interculturele dialoog, waaronder de Methodist World Peace Prize (1997) en de UNESCO Mahatma Gandhi Silver Medal (1999). Vier jaar later riep het gerenommeerde nieuwsblad “Time” de Italiaan uit tot “Europese held”.

De Raad van Bestuur van de Sociëteit voor de toekenning van de Internationale Karelsprijs van Aken eert Prof. Dr. Andrea Riccardi als een groot Europeaan die zich ten dienste heeft gesteld van zijn medemensen in de beste zin van naastenliefde en het helpen van anderen, die zich hartstochtelijk heeft ingezet voor begrip over alle confessionele en nationale grenzen heen en die met de Gemeenschap van Sant'Egidio een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan een vreedzamere en rechtvaardigere wereld. In de ongeveer 40 jaar van zijn werk heeft Andrea Riccardi dus een uitstekend en voorbeeldig voorbeeld gesteld voor de Europese waarden van vrede, solidariteit en menselijke waardigheid en de inzet van het maatschappelijk middenveld voor een betere wereld op basis van deze waarden.

“Aken in het hart van Europa, rijk aan geschiedenis en altijd een ontmoetingsplaats, zal de hoofdstad van de vrede zijn en een symbool van de oude en nieuwe Europese realiteit: Dialoog en geen confrontatie.” Dit uitgangspunt, dat Andrea Riccardi formuleerde voor het Wereldvredesgebed in Aken in 2003, zou ook het thema van de Karelsprijs 2009 moeten zijn.